تمرین با کتلبل KettleBell – راهنمای جامع و کاربردی

کتلبل (KettleBell) وزنهای کرویشکل با دستهای خمیده است که یادآور توپ آهنین قدیمی است. برخلاف دمبل که مرکز ثقل آن میان دست قرار میگیرد، مرکز ثقل کتلبل چند سانتیمتر دورتر از دست قرار دارد و همین ویژگی باعث ایجاد مقاومت پویا و تغییر دائم مرکز ثقل هنگام حرکت میشود. ریشه این ابزار به روسیه سده هجدهم میرسد. کشاورزان روسی ابتدا از آن برای وزنکشی غلات استفاده میکردند؛ سپس در مسابقات محلی برای نمایش قدرت خود از آن بهره بردند و بهتدریج به تمرینات سیرکچیان راه یافت. در دوره پس از جنگ جهانی دوم ارتش شوروی از کتلبل برای آمادگی جسمانی سربازان استفاده کرد. در دهه 1970 کتلبل بهعنوان یک ورزش رسمی به نام «گیریا» در اتحاد جماهیر شوروی شناخته شد و از ابتدای قرن بیست و یکم در ایالات متحده و اروپا محبوبیت زیادی پیدا کرد. اکنون کلاسهای اختصاصی کتلبل و مسابقات مختلف در سراسر جهان برگزار میشود.
کتلبل (KettleBell) وزنهای کرویشکل با دستهای خمیده است که یادآور توپ آهنین قدیمی است. برخلاف دمبل که مرکز ثقل آن میان دست قرار میگیرد، مرکز ثقل کتلبل چند سانتیمتر دورتر از دست قرار دارد و همین ویژگی باعث ایجاد مقاومت پویا و تغییر دائم مرکز ثقل هنگام حرکت میشود. ریشه این ابزار به روسیه سده هجدهم میرسد. کشاورزان روسی ابتدا از آن برای وزنکشی غلات استفاده میکردند؛ سپس در مسابقات محلی برای نمایش قدرت خود از آن بهره بردند و بهتدریج به تمرینات سیرکچیان راه یافت. در دوره پس از جنگ جهانی دوم ارتش شوروی از کتلبل برای آمادگی جسمانی سربازان استفاده کرد. در دهه 1970 کتلبل بهعنوان یک ورزش رسمی به نام «گیریا» در اتحاد جماهیر شوروی شناخته شد و از ابتدای قرن بیست و یکم در ایالات متحده و اروپا محبوبیت زیادی پیدا کرد. اکنون کلاسهای اختصاصی کتلبل و مسابقات مختلف در سراسر جهان برگزار میشود.
کتلبل کلاسیک از سه بخش اصلی تشکیل شده است: بدنه (bell) که همان وزنه گرد است، دسته (handle) که بخش فوقانی را تشکیل میدهد و شاخکها (horns) که محل اتصال دسته به بدنه هستند. طراحی دسته بهگونهای است که در انتهای اتصال کمی پایینتر از مرکز بدنه قرار میگیرد و موجب میشود مرکز ثقل وزنه چند سانتیمتر دورتر از دست باشد. این ویژگی باعث میشود هنگام حرکت وزنه، دست و بدن مجبور شوند نیروهای گریز از مرکز و افقی را کنترل کنند و هسته بدن (core) بهطور مداوم فعال بماند. کتلبلهای امروزی در وزنهای متنوع از حدود ۱/۵ تا بیش از ۴۵ کیلوگرم تولید میشوند و برای تمرینات مختلف، وزن مناسب انتخاب میشود. برخی مدلها برای مسابقات استاندارد، اندازه ثابت و دسته مستقیم دارند؛ بعضی دیگر روکش لاستیکی یا طراحی ارگونومیک دارند. در حالت کلی، کتلبل یک تکه از جنس چدن یا فولاد است و ساده و مقاوم ساخته میشود.
تمرین با کتلبل ترکیبی از تمرینات قدرتی و هوازی است و میتواند در زمان کم، تمرینی جامع برای کل بدن فراهم کند. مزایای این نوع تمرین متعدد است:
حرکاتی مانند تابدادن (swing)، کلین و پرس، اسنچ و اسکوات گابلت در کتلبل باعث میشوند عضلات بزرگ بدن، از جمله رانها، باسن، عضلات پشت، شانهها و بازوها به صورت همزمان درگیر شوند. تحقیقات مرور سیستماتیک نشان میدهد تمرینهای کتلبل میتوانند توان انفجاری و قدرت پایینتنه را به اندازه تمرینات پرشی مانند «جامپ اسکات» افزایش دهند و حتی در مدت کوتاه یک برنامه ششهفتهای موجب افزایش چشمگیر ارتفاع پرش و افزایش قدرت حرکات بالاتنه شوند. سرعت بالای انجام حرکات و استفاده از وزنههای نسبتاً سبک باعث توسعه نیروی انفجاری در عضلات میشود. همچنین ثبات هسته باعث انتقال نیروی موثر از پایینتنه به بالاتنه شده و حرکاتی مانند پرس بالای سر را قدرتمندتر میکند.
یکی از ویژگیهای کتلبل این است که حرکت آن بیشتر شبیه حرکات انفجاری و هوازی است تا تمرینات سنتی وزنهبرداری. پژوهشها نشان دادهاند که اجرای ۱۲ دقیقه تابدادن مداوم با روال ۳۰ ثانیه کار و ۳۰ ثانیه استراحت، ضربان قلب را به میانگین ۸۷ درصد حداکثر و مصرف اکسیژن را به حدود ۶۵ درصد ماکسیمم میرساند؛ اعدادی که در محدوده توصیهشده انجمن پزشکی ورزشی آمریکا برای بهبود سلامت قلب و عروق قرار دارند. همچنین تحقیقات دیگری که با روش کار–استراحت کوتاه (۱۵ ثانیه کار و ۱۵ ثانیه استراحت) انجام شد نشان داد که در یک تمرین ۲۰ دقیقهای اسنچ کتلبل، افراد بهطور متوسط بیش از ۲۰ کالری در دقیقه میسوزانند که معادل دویدن سریع یا اسکی روی برف است. بنابراین تمرین با کتلبل میتواند به طور همزمان قدرت و استقامت هوازی را بهبود بخشد و زمان تمرین را کاهش دهد.
چرخشها و تغییر مسیرهای سریع در حرکات کتلبل، نیازمند تعادل و هماهنگی زیادی هستند. پژوهشهای انجامشده بر روی جوانان نشان داده که تمرین هشتهفتهای با کتلبل میتواند تعادل ایستا و پویا را بهبود دهد و این موضوع برای ورزشکاران و سالمندان اهمیت زیادی دارد. حرکاتی مثل «ترکیش گتآپ» که از خوابیده به ایستاده با حفظ وزنه در بالای سر انجام میشود، دامنه حرکت و انعطافپذیری مفاصل را افزایش داده و به تقویت هماهنگی عصبی–عضلانی کمک میکند. همچنین حرکات تابدادن موجب تقویت کنترل در ناحیه ران و لگن شده و الگوی صحیح خم و صاف شدن کمر را آموزش میدهند.
مرکز ثقل دور از دست و حرکات انفجاری باعث میشود عضلات شکم، کمر و لگن به طور همزمان و ایزومتریک درگیر شوند. در بررسیهای بیومکانیکی آمده است که تابدادن کتلبل به دلیل ترکیب نیروهای افقی و عمودی، انقباضات همزمان همزمان کنسنتریک و اکسنتریک در عضلات کمر و شکم ایجاد میکند. این تمرینها میتوانند عملکرد هسته را تقویت کنند و حتی در برخی موارد به ترمیم عملکرد کمر و کاهش درد کمک کنند. همچنین حرکات گابلت اسکوات و پرس بالای سر نیازمند حفظ وضعیت تنه و ستون فقرات هستند و به توسعه ثبات مرکزی میانجامند.
ترکیب تمرین قدرتی و هوازی در زمان کوتاه، کتلبل را به گزینهای مؤثر برای چربیسوزی تبدیل کرده است. در پژوهش مربوط به شورای ورزش آمریکا، افراد در طی ۲۰ دقیقه تمرین اسنچ ۲۷۲ کالری سوزاندند و نرخ کالریسوزی به بیش از ۲۰ کالری در دقیقه رسید. این مقدار تقریباً معادل انجام کاردیو شدید است و بهدلیل فعالیت بیهوازی و هوازی همزمان رخ میدهد. ضمن اینکه افزایش توده عضلانی و بهبود متابولیسم استراحتی میتواند به کاهش چربی بدن در بلندمدت کمک کند.
کتلبل ابزار سادهای است که بهراحتی میتوان آن را در خانه یا فضای باز استفاده کرد و برای تمرین به مکان بزرگ یا تجهیزات متعدد نیاز نیست. بسیاری از حرکات را میتوان تنها با یک وزنه انجام داد و تنها به دو وزن مختلف برای تمرین کل بدن نیاز خواهید داشت. سبک بودن، امکان جابهجایی آسان و مقاومت ارزان قیمت باعث شده است کتلبل نسبت به تجهیزات بزرگ مانند هالتر مقرونبهصرفه و کاربردی باشد.
پیشرفت کتلبل در دهههای اخیر توجه پژوهشگران ورزشی را به خود جلب کرده است. مرور مقالات و نتایج تحقیقاتی نشان میدهد که تأثیرات این وسیله فراتر از یک تمرین سنتی است:
مطالعهای بر اساس پروتکل تابدادن ۱۲ دقیقهای نشان داد که ضربان قلب به متوسط ۸۷ درصد حداکثر رسیده و مصرف اکسیژن به ۶۵ درصد ماکسیمم میرسد. این شدت در محدوده افزایش سلامت قلبی و عروقی قرار دارد و با تمرین روی تردمیل قابل مقایسه است.
در پژوهشی که تمرین تابدادن کتلبل را با پرشهای وزنهای مقایسه کرد، بهبود توان پایینتنه مشابه پرشهای اسکات دیده شد. پس از شش هفته تمرین، قدرت اسکات و ارتفاع پرش شرکتکنندگان به میزان قابل توجهی افزایش یافت.
آزمایش دیگری در دانشگاه ویسکانسین نشان داد که انجام تمرین اسنچ به مدت ۲۰ دقیقه با فرمت ۱۵ ثانیه کار و ۱۵ ثانیه استراحت باعث سوختن ۲۷۲ کالری شد؛ معادل بیش از ۲۰ کالری در دقیقه. این میزان کالریسوزی با سرعت بالا در ورزشهای شدید قابل مقایسه است.
در یک مطالعه هشتهفتهای، تمرین با کتلبل منجر به افزایش ۷۰ درصدی قدرت هسته و ۱۳/۸ درصدی VO2max شد و تعادل افراد نیز بهبود یافت.
یکی از مرورهای علمی اظهار میکند که تمرین با کتلبل به دلیل درگیر کردن کل بدن و استفاده از سرعت بالا در حرکات، میتواند قدرت و توان را افزایش دهد ولی برای افزایش حداکثر قدرت عضلانی، تمرینات وزنهای سنتی هنوز مؤثرتر هستن. تفاوت اصلی این است که در تمرینات سنتی از وزنههای سنگین و تکرارهای پایین استفاده میشود اما در کتلبل حرکات بالستیک و انفجاری و وزنه سبکتر مورد استفاده قرار میگیرد.
انتخاب وزن مناسب برای کتلبل از مهمترین مراحل شروع تمرین است. وزن کم برای شروع: متخصصان پیشنهاد میکنند زنان بین ۸ تا ۱۵ پوند (حدود ۴ تا ۷ کیلوگرم) و مردان بین ۱۵ تا ۲۵ پوند (۷ تا ۱۲ کیلوگرم) را برای شروع انتخاب کنند. این وزنها اجازه میدهند که بر تکنیک صحیح تمرکز کنید و در صورت نیاز تعداد تکرار را افزایش دهید. بعد از تسلط بر حرکت و تقویت بدن، میتوان وزن را بهتدریج افزایش داد.
دسته نباید خیلی ضخیم باشد؛ دستههای حدود یک اینچ (۲/۵ سانتیمتر) برای تقویت قدرت دست مناسب هستند و باعث خستگی زودهنگام نمیشوند. دستههای بیش از حد ضخیم باعث ضعف تکنیک و آسیب میشوند.
دسته باید بهگونهای باشد که فضای کافی برای گرفتن با دو دست فراهم کند. کتلبلهای مسابقاتی دسته مربعی و اندازه یکسان دارند و برای استفاده طولانی در رقابتها مناسباند، اما تنوع گرفتن در آنها کمتر است.
اکثر کتلبلها از چدن یا فولاد هستند. برخی روکش لاستیکی دارند تا از آسیب به کف جلوگیری شود. مدلهای قابل تنظیم که به دمبل شباهت دارند ممکن است به دلیل حرکت صفحات خطرناک باشند و برای مبتدیان توصیه نمیشوند.
هنگام انتخاب کتلبل، دسته را در کف دست قرار دهید بهگونهای که از کنار انگشت اشاره تا مقابل مچ را پر کند؛ بدنه باید روی ساعد قرار بگیرد نه روی برجستگی استخوان مچ. فشار روی استخوان نشانه نامناسب بودن طراحی است.
تمرین با کتلبل، اگرچه مزایای زیادی دارد، اما در صورت اجرای نادرست میتواند منجر به آسیبهای عضلانی و مفصلی شود. رعایت اصول زیر برای ایمنبودن لازم است:
قبل از شروع حرکات اصلی، باید حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه گرمکنید. فعالیتهای سبک مانند دویدن آرام، طناب زدن یا حرکات کششی پویا باعث افزایش دمای بدن و آمادهسازی مفاصل میشود. سپس با انجام چند حرکت بدون وزنه یا با وزنه بسیار سبک، الگوی حرکات کتلبل را تمرین کنید تا بدن برای سرعت و دامنه حرکت آماده شود.
حرکات اصلی کتلبل مثل تابدادن از مفصل ران آغاز میشوند، بنابراین مهم است که «hinge» یا خمکردن لگن را بیاموزید. بهجای خمکردن کمر، لگن را به عقب بفرستید و زانوها را کمی خم کنید؛ سپس با انفجار نیرو از عضلات باسن و ران، وزنه را حرکت دهید. در طول حرکت، شکم را منقبض نگه دارید و کمر را صاف حفظ کنید. در تمرینات پرس بالای سر، شانهها را پایین نگه دارید و بازو را بهطور کامل قفل کنید تا کنترل بهتری داشته باشید.
حرکات کتلبل معمولاً بالستیک و سریع هستند. با این حال، کنترل سرعت اهمیت دارد. در حرکت تابدادن یا اسنچ، از شتابدادن بیش از حد در انتهای مسیر خودداری کنید؛ اجازه دهید وزنه تا سطح شانهها بالا بیاید و سپس با کنترل آن را پایین بیاورید. تنفس باید همزمان با حرکت باشد؛ معمولاً در نقطه اوج حرکت بازدم و در لحظه شروع حرکت بعدی دم انجام میشود.
برای پیشگیری از آسیب و بهبود عملکرد، حجم و شدت تمرین را به تدریج افزایش دهید. ابتدا با یک یا دو تمرین ساده مانند تابدادن دو دستی و اسکوات گابلت شروع کنید و پس از تسلط کامل، تمرینهای پیچیدهتر مانند اسنچ، کلین و ترکیش گتآپ را اضافه کنید. همچنین بین جلسات تمرینی به بدن اجازه دهید تا بهطور کامل ریکاوری شود و از تمرین بیشازحد پرهیز کنید.
دو نوع اصلی از حرکت تابدادن وجود دارد: تابدادن روسی که در آن وزنه تا سطح شانه بالا میآید و تابدادن آمریکایی که وزنه تا بالای سر میرسد. تحقیقات نشان داده است که در مدل آمریکایی زاویههای ستون فقرات کمری بیشتر میشود و احتمال فشار بر کمر افزایش مییابد، در حالی که مدل روسی زاویه طبیعیتری ایجاد میکند و حتی ممکن است به بازتوانی کمر کمک کند. بنابراین برای اکثر افراد، خصوصاً مبتدیان، انجام تابدادن روسی توصیه میشود.
کتلبل مجموعهای از حرکات ساده و پیشرفته دارد که میتواند تقریباً تمام عضلات بدن را تقویت کند. در ادامه تعدادی از پرکاربردترین تمرینات معرفی میشوند.
تابدادن پایه بسیاری از حرکات کتلبل است و روی عضلات پشت، باسن، ران و core تأکید دارد. برای اجرای آن پاها را به اندازه عرض شانه باز کرده، کتلبل را با دو دست بین پاها بگیرید و لگن را به عقب ببرید. سپس با قدرت باسن و کشاله ران، وزنه را تا سطح شانهها بالا ببرید و اجازه دهید با کنترل به نقطه شروع بازگردد. هدف حرکت، ایجاد نیروی انفجاری در لگن است؛ پس به شانهها فشار وارد نکنید. اجرای صحیح این حرکت به افزایش قدرت باسن و ارتقای عملکرد قلبی کمک میکند.
در این حرکت، کتلبل را از شاخکها گرفته و مقابل سینه نگه دارید. پاها کمی بیشتر از عرض لگن باز و پنجهها کمی بیرون هستند. شانهها را به عقب بکشید، شکم را منقبض کنید و با ارسال لگن به عقب، زانوها را خم کرده و پایین بروید. تا حدی پایین بروید که کمرتان صاف بماند، سپس با فشار بر پاشنهها به حالت ایستاده برگردید. این حرکت برای تقویت عضلات چهارسر ران، باسن و core کاربرد دارد و الگوی صحیح اسکوات را آموزش میدهد.
ترکیش گتآپ یک حرکت چند مفصلی پیچیده است که از وضعیت خوابیده آغاز میشود و فرد باید با حفظ وزنه بر بالای سر، مراحل مختلفی را طی کرده و به حالت ایستاده برسد. این حرکت به تقویت ثبات شانه، انعطافپذیری لگن، هماهنگی و قدرت هسته کمک میکند. برای یادگیری صحیح آن، ابتدا بدون وزنه یا با وزنه سبک تمرین کنید و هر مرحله را بهصورت جداگانه تمرین کنید.
اسنچ حرکتی انفجاری است که در آن وزنه از زمین در یک حرکت روان بالای سر برده میشود. این حرکت ترکیبی از قدرت، سرعت و هماهنگی است و عضلات باسن، پشت، شانه و core را تقویت میکند. اجرای صحیح اسنچ نیازمند تسلط بر تابدادن و کلین است. ابتدا کتلبل را بین پاها قرار دهید، سپس با خمکردن لگن و نگهداشتن کمر صاف، وزنه را گرفته و با جهش لگن و کشش بازو آن را به بالای سر برسانید. در لحظه نهایی، دست را قفل کنید و وزنه را بالای سر نگه دارید و سپس با کنترل به حالت اولیه بازگردید.
حرکت کلین و پرس شامل دو مرحله است: ابتدا کتلبل را از زمین یا بین پاها گرفته و با انفجار باسن به روی شانه میآورید (کلین)؛ سپس از این موقعیت آن را به بالای سر میبرید (پرس یا جرک). این حرکت قدرت پشت، شانه و بازو را افزایش میدهد و ترکیبی از استقامت و توان است. هنگام اجرای آن، آرنج باید نزدیک بدن و مچ صاف باشد و حرکت از لگن آغاز شود.
در این حرکت کتلبل را در ارتفاع شانه قرار داده و با انقباض شکم و باسن آن را به طور کامل بالای سر میبرید. مهم است که ستون فقرات صاف بماند و قوس کمر ایجاد نشود. این حرکت برای تقویت شانهها و عضلات تریسپس استفاده میشود و با یک دست یا دو دست قابل اجراست.
مشابه تابدادن است با این تفاوت که تنها یک دست وزنه را حرکت میدهد. این حرکت موجب تقویت عضلات ضد چرخشی در شکم و کمر میشود و به بهبود عدم تقارن کمک میکند.
در حالت نشسته، کتلبل را دو دست گرفته و با حفظ کمر صاف، بدن و وزنه را به راست و چپ میچرخانید. این حرکت عضلات مورب شکم را تقویت میکند.
کتلبل را در حالت رک بر شانه قرار دهید و به جلو یا عقب لانج بروید. این حرکت تعادل، قدرت پا و ثبات core را بهبود میدهد.
کتلبل را از میان پاها عبور داده و به شکل عدد ۸ بین دو دست منتقل میکنید. این حرکت هماهنگی و سرعت دست و پا را افزایش میدهد.
برای بهرهبرداری مؤثر از کتلبل میتوانید از برنامههای ساده تا پیشرفته استفاده کنید. در ادامه چند نمونه برنامه معرفی میشود. قبل از شروع برنامه، گرمکنید و در پایان حرکات کششی و سرد کردن انجام دهید.
این برنامه برای دو تا سه روز در هفته مناسب است و میتوان بعد از ۴ هفته، تعداد تکرار یا وزن را افزایش داد.
این برنامه بر اساس تحقیقات علمی طراحی شده است. یک تایمر ۳۰ ثانیه کار و ۳۰ ثانیه استراحت تنظیم کنید و حرکات زیر را بهصورت چرخشی انجام دهید:
مجموع این چرخه ۵ حرکت، ۵ دقیقه زمان میبرد. آن را دو بار تکرار کنید تا تمرینی ۱۲ دقیقهای داشته باشید. این تمرین قلب را به شدت به چالش میکشد و سطح VO2max و چربی سوزی و استقامت را افزایش میدهد.
بر اساس راهنمای شورای ورزش آمریکا، میتوانید برنامهای ششهفتهای ترتیب دهید:
در طول این شش هفته به تغذیه و استراحت توجه کنید و هر ۲ تا ۳ روز یک بار تمرین داشته باشید. پس از پایان دوره، میتوانید بهتناسب هدف (افزایش قدرت، استقامت یا چربیسوزی) برنامه را شخصیسازی کنید.
تمرین با کتلبل روشی نوین و کارآمد برای تقویت قدرت، استقامت، تعادل و چربیسوزی است. با این حال، رعایت نکات ایمنی و استفاده از تکنیک صحیح بسیار مهم است. در اینجا چند توصیه پایانی ارائه میشود:
اگر تازهکار هستید، حضور مربی حرفهای یا مشاهده آموزشهای معتبر میتواند از بروز آسیب جلوگیری کند.
خستگی بیش از حد، درد شدید یا کاهش کیفیت اجرا نشانه نیاز به استراحت است.
ترکیب کتلبل با تمرینات وزن بدن، کششی و هوازی دیگر باعث میشود همه سیستمهای بدنی بهبود یابند و از یکنواختی جلوگیری شود.
بهتر است کفش دارای کف تخت و نازک باشد تا بتوانید ارتباط بهتری با زمین برقرار کنید.
تنفس عمیق و هماهنگ به تثبیت تنه و جلوگیری از فشار اضافی بر دیافراگم کمک میکند.
با رعایت این نکات و پیروی از برنامههای پیشنهادی میتوانید از مزایای فراوان کتلبل بهرهمند شوید و تمرینی پربازده، ایمن و جذاب داشته باشید. تمرین با کتلبل نه تنها به بهبود قدرت و استقامت کمک میکند، بلکه حس تعادل و هماهنگی را تقویت کرده و بدن را برای فعالیتهای روزمره و ورزشی آماده میکند.
ما در باشگاه رسپینا ( ویژه زنان ) در رشتههای ورزشی خود استفاده گستردهای از کتل بل داریم ، تمرین با KettleBell بخش پایهای دورههای فانکشنال و Max Burn HIIT (چربی سوزی پیشرفته) میباشد.